Ένα πρόσφατο φαινόμενο που παρατηρείται στις σύγχρονες κοινωνίες είναι η αυξημένη συχνότητα παιδικής «πρώιμης ήβης», η οποία ενέχει τόσο σωματικές όσο και ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις. Είναι σημαντικό οι γονείς να γνωρίζουν κάποια ανησυχητικά σημάδια ώστε να απευθυνθούν έγκαιρα αρχικά στον παιδίατρο και κατόπιν στον παιδοενδοκρινολόγο για τη σωστή αντιμετώπιση της διαταραχής.

Τι είναι η «πρώιμη παιδική ήβη»;
Η «ενήβωση» ή «ήβη» αποτελεί μία φυσιολογική μετάβαση από την παιδική στην ενήλικη ζωή και χαρακτηρίζεται από ενδοκρινολογικές, μορφολογικές και ψυχικές αλλαγές. Ουσιαστικά, κατά την ενήβωση ξεκινάει η σεξουαλική ωρίμανση του παιδιού, που εκδηλώνεται με την ανάπτυξη των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλλου, όπως είναι η αύξηση των γονάδων (όρχεις , ωοθήκες) και της τριχοφυΐας. Η «πρώιμη ήβη» είναι μία διαταραχή κατά την οποία παρουσιάζεται μία πρόωρη ενεργοποίηση/έναρξη αυτής της διαδικασίας.

Ποια είναι τα ηλικιακά όρια για την «πρώιμη παιδική ήβη» και ποια είναι τα αρχικά συμπτώματα;
Μία «φυσιολογική ήβη» ξεκινάει μετά την ηλικία των 8 ετών στα κορίτσια και μετά τα 9 στα αγόρια. Αν παρατηρηθεί ανάπτυξη των μαστών ή/και τριχοφυΐα στο εφήβαιο σε ηλικίες κάτω των 8 στα κορίτσια ή διόγκωση όρχεων (> 3 cmᶾ) ή/και ανάπτυξη τριχοφυΐας στο εφήβαιο κάτω των 9 στα αγόρια, θα πρέπει να γίνει διερεύνηση για «πρώιμη ήβη».

Που οφείλεται αυτή η πρόωρη έναρξη της εφηβείας;
Η πρόωρη έναρξη της ήβης μπορεί να προκύψει από διάφορους παράγοντες. Ο ψυχοκοινωνικοί παράγοντες είναι σίγουρα σημαντικοί. Δηλαδή τα ερεθίσματα και οι εικόνες από την οικογένεια, την κοινωνία, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το ευρύτερο περιβάλλον του παιδιού έχουν ενοχοποιηθεί για την αύξηση της συχνότητας της διαταραχής. Επίσης, η αφθονία της τροφής στις κοινωνικοοικονομικά προηγμένες χώρες αλλά συγχρόνως και η κακή, ποιοτικά διατροφή έχουν συμβάλει με τη σειρά τους σε αύξηση της συχνότητας. Έτσι, η υπερβαρότητα και η παχυσαρκία ενοχοποιούνται ως αιτιολογικοί παράγοντες καθώς εμπλέκονται στην παραγωγή διαφόρων ορμονών που επηρεάζουν την έναρξη της εφηβείας. Για παράδειγμα, τα αυξημένα επίπεδα «λεπτίνης» (ορμόνη που βρίσκεται στο λίπος) δίνουν σήμα στον εγκέφαλο για την πρώιμη εκκίνηση της ήβης. Άλλοι ενοχοποιητικοί παράγοντες είναι τα φυτοοιστρογόνα και εξωγενείς χημικές ουσίες που βρίσκονται κυρίως σε τροφές φυτικής προέλευσης. Τα γονίδια παίζουν επίσης κυρίαρχο ρόλο. Το κληρονομικό και οικογενειακό ιστορικό θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τη διερεύνηση της πρώιμης ήβης.

Πώς γίνεται η διάγνωση της «πρώιμης ήβης»;
Αρχικά θα πρέπει να τεκμηριωθεί κλινικά εάν η έναρξη της ήβης είναι όντως πρώιμη. Εάν είναι πρώιμη, πρέπει να υπάρξει περαιτέρω κλινική και εργαστηριακή διερεύνηση για τον αποκλεισμό οργανικών διαταραχών. Τα κέντρα που ελέγχουν την έναρξη της ήβης βρίσκονται στον εγκέφαλο. Επομένως, σε σπάνιες περιπτώσεις κάποιος όγκος ή κύστη του ΚΝΣ μπορεί να έχουν ενεργοποιήσει την «πρώιμη ήβη» (κεντρική πρώιμη ήβη). Υπάρχουν και κάποιες περιπτώσεις στις οποίες όγκοι των ωοθηκών ή των όρχεων παράγουν οιστρογόνα ή ανδρογόνα και έχουμε κλινική εικόνα ήβης που οφείλεται όμως σε περιφερικά αίτια (περιφερική πρώιμη ήβη). Εφόσον λοιπόν αποκλειστούν τα παθολογικά αίτια (ιδιοπαθής πρώιμη ήβη), θα πρέπει να γίνει μια σειρά εξετάσεων για να καθοριστεί το στάδιο της ενήβωσης. Αυτά που ελέγχονται είναι: η οστική ηλικία (με απλή ακτινογραφία του αριστερού καρπού), συγκεκριμένες ορμόνες (γοναδοτροφίνες, στεροειδή του φύλου) και μέσω υπερηχογραφήματος το μήκος της μήτρας και ο όγκος των ωοθηκών.

Το παιδί με πρώιμη ήβη θα πρέπει να ακολουθήσει φαρμακευτική αγωγή;
Υπάρχουν θεραπείες διακοπής της ήβης που δεν εμπεριέχουν κανένα κίνδυνο ή παρενέργειες. Συνήθως με μία υποδόρια ένεση που γίνεται σε άλλοτε άλλο μεσοδιάστημα από 1 έως 3 μήνες, χορηγούμε στο παιδί μία ορμόνη που παράγει και ο ίδιος ο οργανισμός (LHRH), η οποία εμπλέκεται στην έναρξη αλλά και την εξέλιξη της ήβης. Είναι μία ανώδυνη για το παιδί μέθοδος, που θα πρέπει να ξεκινάει αφού επιβεβαιωθεί ότι πρόκειται για πρώιμη ήβη και με τη βεβαιότητα ότι το παιδί πρόκειται θα ωφεληθεί από τη θεραπεία αυτή, είτε όσον αφορά στο τελικό ανάστημα είτε από ψυχοκοινωνικής πλευράς.

Μπορούν οι οικογενειακές συνθήκες να γίνουν το έναυσμα για «πρώιμη παιδική ήβη»;
Το οικογενειακό περιβάλλον παίζει καταλυτικό ρόλο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα παιδιά του 3ου κόσμου που υιοθετούνται σε Ευρωπαϊκές χώρες. Εκδηλώνουν πρώιμη ήβη σε ηλικίες των 6 ή 7 ετών, γεγονός που δείχνει ότι αυτά τα παιδιά βρίσκονται ξαφνικά σε οικογένειες όπου υπάρχει υπερπροσφορά τροφής και φροντίδας και εκδηλώνουν ήβη.

Ποιες επιπλοκές μπορεί να επιφέρει η μη αντιμετώπιση της πρώιμης ήβης;
Η μεγαλύτερη δυσκολία στα κορίτσια είναι η πρόωρη εμφάνιση της εμμήνου ρύσης. Είναι μία κατάσταση που θα πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα καθώς θα επηρεάσει το τελικό ανάστημα του παιδιού. Εάν έχουμε έναρξη της ήβης (έναρξη στήθους) ενώ το ύψος του παιδιού είναι κάτω από 1.30 cm, τότε υπάρχει μεγάλος κίνδυνος το τελικό του ύψος να μη ξεπεράσει το 1.55 cm. Επιπρόσθετα, η εμφάνιση εμμήνου ρύσης πριν από τα 7 έτη επιφέρει τεράστια ψυχολογική επιβάρυνση στο παιδί.
Όσον αφορά στα αγόρια, οι επιπτώσεις της πρώιμης ήβης είναι οι ίδιες με τα κορίτσια, τα αίτια όμως είναι συχνότερα παθολογικά και για το λόγο αυτό χρειάζεται πιο ενδελεχής διερεύνηση. Στα αγόρια είναι επίσης πιο συχνή η «καθυστέρηση της ήβης», η οποία όμως έχει και αυτή τις αρνητικές συνέπειές της.

Υπάρχει τρόπος να προλάβουμε την έναρξη μίας «πρώιμης ήβης»;
Μεγάλη σημασία έχει η τακτική παιδιατρική παρακολούθηση των παιδιών, τουλάχιστον σε ετήσια βάση, ακόμη και μετά το πέρας των παιδικών εμβολιασμών. Συχνά, οι γονείς απευθύνονται στο γιατρό όταν πλέον η «πρώιμη ήβη» βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο, πράγμα το οποίο κάνει τη θεραπεία πιο δύσκολη και την αποτελεσματικότητά της μικρότερη. Και στην περίπτωση της πρώιμης ήβης, η πρόληψη είναι και η καλύτερη θεραπεία.

Είναι τελικά η «πρώιμη παιδική ήβη» συχνή διαταραχή;
Είναι αρκετά συχνό το φαινόμενο της πρώιμης ήβης κυρίως στα κορίτσια και ίσως αυτό να οφείλεται στην αύξηση της παχυσαρκίας, ιδιαίτερα στη χώρα μας. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα κορίτσια με παχυσαρκία που εμφανίζουν πρώιμη αδρεναρχή με εμφάνιση τρίχωσης στο εφήβαιο και τις μασχάλες πριν από την ηλικία των 8 ετών, στη συνέχεια έχουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών με διαταραχές εμμήνου ρύσεως, υπερτρίχωση και ακμή.